Hemşirelik, meslekleşme sürecini tamamlama yolunda hızlı ilerleyen bir disiplindir. Bu sürecin tamamlanmasında önemli bir sorun mesleki özerkliğin gelişimidir. Mesleki özerklik; özgürlük ve bağımsızlık gibi kavramlarla karışabilmekte ve bu kavramlar birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. Bu yazıda mesleki özerkliğin, bağımsızlık, özgürlük kavramları ile olan ilişkisi ve ayrım noktaları anlam yükleri bakımında irdelenecektir.

Bireysel Özerklik Kavramı

Türk Dil Kurumu’na göre özerklik, “Bir takım koşullar altında bir topluluğun kendi kendini yönetme hakkı” daha detaylı olarak bir kişinin, bir topluluğun kendi uyacağı yasayı kendisinin koyması, bir topluluğun bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme hakkı, muhtariyet, otonomi olarak tanımlamaktadır.

Bağımsızlık – Özerklik İlişkisi

Türk Dil Kurumu’na göre bağımsızlık ekonomik ve ruhsal desteğe gereksinim duymak, ilgi görmek ve yön seçmek bakımından başkalarına bağlı olmama durumu; iki olay ya da değişkenin birbirine bağlı olmaksızın değişmesi ya da aralarında bir bağıntının bulunmaması durumudur. Bağımsızlık ile özerklik kavramları karşılaştırıldığında; bağımsızlığın hiçbir şeye bağlı olmama, hiçbir şeyle bağlantının olmaması durumu olduğu görülmektedir. Oysa özerklikte kişinin kendi ile ilgili konularda kararını kendisinin verebilmesi yetisidir.

Örneğin, bağımsızlıktan “mesleki bağımsızlık” terimini türetelim ve mesleki özerklik yerine “mesleki bağımsızlık” kavramını kullanalım. Bu bir meslek üyesinin uygulamalarında bağlı olduğu bir şeyin olmaması, her şeyden arınmış olarak karar vermesi anlamına gelebilir. Oysa; meslekle ilgili yasalar,  mesleki etik ilkeler, mesleki standartlar, mesleğin görev tanımı, meslek üyesinin bilgi yükü gibi etmenler mesleki özerkliğin sınırlarının belirleyicileridir. Kaçınılmaz olarak meslekte salt bir bağımsızlıktan söz etmek mümkün değildir. Bu nedenle “mesleki bağımsızlık” kavramının “mesleki özerklik” yerine kullanılması uygun görülmemiştir.

Özgürlük ve Özerklik İlişkisi

Türk Dil Kurumu’na göre özgürlük; herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın bahistek düşünme veya davranma, herhangi bir şarta bağlı olmama durumu, her türlü dış etkiden bağımsız olarak insanın kendi iradesine, kendi düşüncesine dayanarak karar vermesi durumu, hürriyet olarak tanımlanmaktadır.

Özgürlük ve özerklik kavramlarının anlam ilişkisine baktığımızda, insanın ahlaka sahip bir varlık olmasının temelinde özgür olabilmesi gelmektedir. Eğer birey özgür değilse seçim yapabilme, bir şeyi isteme durumunda olmayacaktır. Her ikisi de seçim yaparak veya karar alarak eylemini belirleme ve gerçekleştirme hakkında olan bu kavramlardan özgürlük, daha çok sürecin engelleyici dış etkenlerle bağlantılı boyutuyla; özerklik ise daha çok eylemde bulunanın içsel olanaklarıyla ilgilidir. Özerkliği özgürlükten ayıran kişinin içsel olanakları ise kişilerin aklını kullanma yetisi ve buna bağlı olarak kendi yaşamları hakkında söz sahibi olma ve karar verme yetisi ne kadar fazla ise; kişi, o kadar özerk, ne kadar özerk ise kişi aslında o kadar özgürdür.

Hemşirelikte Mesleki Özerklik

Hemşirelikte mesleki özerklik; hemşirelerin profesyonel uygulamalarını, mesleki uygulama standartlarına, etik bildirge, meslek ile ilgili kural ve yasalara uygun bir şekilde gerçekleştirebilme durumudur. Hemşirenin hasta bakımına ilişkin yetki ve bakımda verdiği kararın sorumluluğunu almasıdır. Özerklik, mesleki yeterliliğin de bir göstergesi niteliğini taşıdığı için yeterlilik arttıkça mesleki özerklik alanı da genişleyecektir.

Hemşirelik mesleğinin bugünkü durumu incelendiğinde, hemşirelerin sağlık bakım sisteminde karar verme mekanizmalarına çok katılamadıkları, hatta mesleki kararlarını vermede engelleyici farklı etmenlerle karşılaştıkları görülmektedir. Bu etmenler; tarihsel süreç içerisinde hemşireliğin çoğunlukla kadınlar tarafından yapılmış olması ve kadının toplumdaki konumundan doğrudan etkilenmesi, eğitimdeki farklılıklar,  hemşirelerin görev tanımlarındaki belirsizlikler, istihdam sorunu, hastanelerin organizasyon yapısı,  ülkenin sağlık politikaları vb. şeklinde sıralanabilir. Oysa hemşirelerin özerk olmalarının sağlık bakım sisteminin kalitesinin yükselmesinde oldukça önemli olduğu düşünülmektedir. Hemşirelikte özerkliğin gelişmesine yapılacak katkılar doğrudan tüm sağlık sistemine olumlu yansıyacaktır.  Hemşirelikte mesleki özerkliği geliştirmenin ilk yolu, var olan problemi doğru bir şekilde tanımlamaktır. Bu nedenle mesleki özerklik “ne demektir” veya “ne demek değildir”i ortaya koymanın önemli bir adım olduğu düşünülmelidir.

Sen de Topluluğumuzun Bir Parçası Ol

Yazarlık başvurusunu ile ilgili açıklayıcı bilgilere yukarıdaki buradan ulaşabilir.
Direkt başvuruyu ise aşağıdaki linkten yapabilirsiniz.
https://goo.gl/forms/7gtKei53ddxYgTfG3

Kaynaklar:

Baykara ZG, Şahinoğlu S, "Hemşirelikte Mesleki Özerklik Kavramının İncelenmesi", Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2013;16:3

Taylan S, "Özerklik İlkesi Çerçevesinde Hemşirenin Bağımsız Rolleri", Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2009

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.